ઉતાવળ ક્યાં હતી આંખોને પાણીદાર થાવાની ?
અમસ્તા તોય લોકો જાય છે એને રડાવીને

ગઝલ જેવું જ જીવન હોય તો બસ, એટલી રાહત,
કે જીવી તો જવાશે બસ જરા એને મઠારીને.

- દિવ્યા મોદી

સોયમાં દોરાને બદલે બા હતી,

ગોદડીમાં હૂંફ પણ સિવાઈ ગઈ   ગૌરાંગ ઠાકર

- ગૌરાંગ ઠાકર

જે ગમે તે બધું કરાય નહી,
ઢાળ પર જળનું ઘર ચણાય નહી.
આંગણે આવી ચકલી પૂછે છે,
બારણું પાછુ ઝાડ થાય નહી?
એ જ દુર્ભાગ્ય સૌથી મોટું છે,
કોઈના પણ કદી થવાય નહી.
દોસ્ત,વિસ્મય વિષય તો અઘરો છે,
કોઈ બાળક વગર ભણાય નહી
સાંજ પડતા તો સાવ ખાલી થાઉ,
ઘેર પડછાયો પણ લવાય નહી.
મા નથી ઘરમાં બાપ ઘરડો છે,
પણ નદીથી પિયર જવાય નહી.
આ ફકીરોની બાદશાહી જુવો,
આપણી જેમ હાય હાય નહી.
- ગૌરાંગ ઠાકર

- ભરત વિંઝુડા

ના ગમે તો વાત સાંભળવી નથી
કાન એ કોઈની થૂકદાની નથી

અણગમો આવે તો તોડી નાખીએ

શબ્દ કંઈ જાત ઈન્સાની નથી

બસ નથી ગમતું અને પીતો નથી
આ કોઈ મારી મુસલમાની નથી

પેટ ફૂટે તોય ના ભાગી છૂટે
એટલો આ જીવ અજ્ઞાની નથી

સ્પર્શની એકેય નિશાની નથી
આ ત્વચામાં એવી નાદાની નથી

- ભરત વિંઝુડા

परवीन शाकिर

तेरी ख़ुश्बू का पता करती है
मुझ पे एहसान हवा करती है

शब की तन्हाई में अब तो अक्सर
गुफ़्तगू तुझ से रहा करती है
...
दिल को उस राह पे चलना ही नहीं
जो मुझे तुझ से जुदा करती है

ज़िन्दगी मेरी थी लेकिन अब तो
तेरे कहने में रहा करती है

उस ने देखा ही नहीं वर्ना ये आँख
दिल का एहवाल कहा करती है

बेनियाज़-ए-काफ़-ए-दरिया अन्गुश्त
रेत पर नाम लिखा करती है

शाम पड़ते ही किसी शख़्स की याद
कूचा-ए-जाँ में सदा करती है

मुझ से भी उस का है वैसा ही सुलूक
हाल जो तेरा अन करती है

दुख हुआ करता है कुछ और बयाँ
बात कुछ और हुआ करती है

अब्र बरसे तो इनायत उस की
शाख़ तो सिर्फ़ दुआ करती है

मसला जब भी उठा चिराग़ों का
फ़ैसला सिर्फ़ हवा करती है

સાજન મારો સપના જોતો

સાજન મારો સપનાં જોતો, હું સાજનને જોતી

બટન ટાંકવા બેઠી’તી પણ ટાંક્યુ ઝીણું મોતી

... સાજન મારો સપના જોતો …
મોતીમાંથી દદડી પડતું અજવાળાનું ઝરણું
મેં સાજનને પુછ્યું તારા સપનાંઓને પરણું ?
એણે એના સપનાંમાંથી ચાંદો કાઢ્યો ગોતી
સાજન મારો સપના જોતો …
સૂક્કી મારી સાંજને ઝાલી ગુલાબજળમાં બોળી
ખટમીઠ્ઠા સ્પર્શોની પુરી અંગો પર રંગોળી
સૂરજની ના હોઉં ! એવી રોમે રોમે જ્યોતિ
સાજન મારો સપના જોતો …
- મૂકેશ જોષી

ચુંટેલા શેર

તકલીફ એનાં ટેરવાને ના પડે;
આ બારણાં ખુલ્લા હજુયે એમ છે.

-આહમદ મકરાણી

મારું  શરીર કાળી કીડીનો રાફડો છે,
ઈચ્છાને નામેએમાં ધરબેલ ગુપ્ત ધન છે.

- ભરત ભટ્ટ 'તરલ'

થોડાં  ગમા ને થોડાં અણગમા
બે વચ્ચે : ઉધાર હું ને તું જમા.

- પ્રદિપ રાવલ

સમયના હવે ઉંટ હાંફી ગયા છે
કહો ક્યાં સમયે પૂરી થાય આ રેતી.

- મનોજ ખંડેરિયા

લૈ આવ, હવે તું ચોખાનો દાણો
હું એકલો, યુગોથી મગ જેવો છું.

વારિજ લુહાર

યુદ્ધનો બસ એ જ સઘળો સાર છે,
હાર છે , હા , બેઉ પક્ષે હાર છે.
કોઈને શ્રદ્ધા હશે ઇશ્વર ઉપર,
આપણે તો આપણો આધાર છે. - જાતુષ જોશી

બસ હવે હસવું નથી રડવું નથી,
છેક પાસે છે છતાં અડવું નથી.
એ હશે ઉપર તો નીચે આવશે,
કોઈ સીડી પર હવે ચડવું નથી. - સુભાષ શાહ

 

મનગમતા શેર

ન શસ્ત્રહીન સમજ મારી બંધ મુઠ્ઠીને,
કે જ્યાં કશું નથી નથી ત્યાં ઝંઝાવાત હોઈ શકે.
- હેમેન શાહ


એક ઘાએ ખેલ પુરો ના થયો,
ખૂબ તરફડવું પડ્યું વાગ્યા પછી.

- હેમેન શાહ

ને  રંજ માત્ર ભીંત તૂટ્યાંનો નથી મને
બીજી  રીતે કહું તોછબી પણ નથી રહી.

-મુકુલ ચોકસી

આવ સામે હવે તુંમને ભેટવા,
ડગ ન એકે હું ભરું હવે દ્વારથી.

-રાજેન્દ્ર શુક્લ

યુદ્ધ રણમાં હો તો હું પહોંચી વળું,
આ  તો ભીતર શાંત વિપ્લવ થાય છે.

-રવીન્દ્ર પારેખ

સૈકાથી સાંગોપાંગ બનેલો હું એમ છું,
કોઈ થીજેલ કાલ છું, હું આજ જેમ છું.

-શૈલેશ ટેવાણી

મહેનત પાછળ બબ્બે બાહુ,
કિસ્મત પાછળ માત્ર હથેળી.

- શૂન્ય પાલનપૂરી


રેખાઓમાં રહયો અડોઅડ બીન્દુઓનો ફાળો
મંઝીલ બીજું કઈ નહીં બસ ડગલાંનો સરવાળો.

-મુનિચંદ્ર વિજયજી 'આનંદ'


કેટલાં વરસો પછી તું માવઠા જેવું હસી
આજ લાગ્યું કે નદી પહાડોમાં ધસી.

- અશોકપુરી ગોસ્વામી

- હર્ષ બ્રહ્મભટ્ટ

લિપટતા હૂં મૈં જબ ઉસસે જુદા કુછ ઔર હોતા હૈ,
મનાતા હૂં મૈં જબ ઉસકો, ખફા કુછ ઔર હોતા હૈ.
 ન કુછ મતલબ અજાનોં સે, ન પાબંદી નમાજોં કી
મુહબ્બત કરનેવાલોં કા ખુદા કુછ ઔર હોતા હૈ.

હજારોં શિકવે કરતે હૈં મેરે મિલને પે વો મુઝસે,
નહીં મિલતા તો ફિર ઉનકો ગિલા કુછ ઔર હોતા હૈ.

ઉજાલા ભીક મેં જો માંગતે હૈં ઉનસે યે કહ દો,
કિ તારીકી મેં જીને કા મજા કુછ ઔર હોતા હૈ.

કદમ કુછ ઔર હોતે હૈં દીવાનાવાર લોગોં કે,
વો ચલતે રાહ પર હૈં, રાસ્તા કુછ ઔર હોતા હૈ.

વો મુઝસે મિલતા હૈ જબ ભી, મુઝે કુછ કહ કે જાતા હૈ,
મગર દુનિયા સે વો કહતા હુઆ કુછ ઔર હોતા હૈ.

મોહબ્બત મેં યે કૈસી બેખુદી અબ ઉનપે છાઈ હૈ,
ઉઠાતે હૈં ઝુકી પલકેં, ગિરા કુછ ઔર હોતા હૈ.

મેરી દીવાનગી અબ ઇન્તેહા-એ-હદ કો છૂતી હૈ,
બુઝાતા હૂં મૈં જબ કુછ ભી, જલા કુછ ઔર હોતા હૈ.
                                         
                                                                  - હર્ષ બ્રહ્મભટ્ટ

મુકુલ ચોકસી

કોઈ જોનારું નથી કો' ભજવનારુ નથી.
આપણા નાટકનો છેલ્લો અંક સારો જાય છે.
-------------------------------------------

રામ બનવાનું બહુ અઘરુંનથી હોતું અગર
શર્ત એ છે કે નિખાલસ એક જાણ શબરી બંને.

-----------------------------------------------

જો એ વ્યક્તિ જ હાજર હોય તો એનો ય છે આનંદ
નહીંતર આમ ક્યાં ઓછો છે એની યાદનો મહિમા?

-રાજેન્દ્ર શુક્લ

તું ય છે સાવ સમીપે,

મંજુ મંજુ પદરવ છલકે છે

મસ્ત મળ્યાં તો મસ્તી જ મસ્તી,

રોમ રોમ આસવ છલકે છે

તારું ય એશ્વર્ય અનેરું,

મારો ય વૈભવ છલકે છે.

લંબાયેલો હાથ ગ્રહી લે,

ચાલ  બતાવું,  ભવ છલકે છે. 

                               - રાજેન્દ્ર શુક્લ

અક્ષતયૌવનનું ગીત. - વિરુ પુરોહિત

કોણ જાણે ક્યાં યોગમાં આવા ફૂલ ખીલ્યા છે સૈ ?

દિવસે ફરું બ્હાવરી, મને રાતમાં નીંદર નૈ !

આજ થંભાવી વાટમાં મને કહયું નગરશેઠે :

થાય મને, હું આજથી આવતો જાઉં તમારી વેઠે 

કોઈ કહે : ના નીકળો દેવી ! આટલા ઠાઠમ ઠાઠે,

અમથુંય આખું ગામ તમારું નામ રટે છે પાઠે !

ફાળ પડી'ને પેટીએ બધું ય આજથી પુરતી થૈ

કોણ જાણે ક્યાં યોગમાં આવા ફૂલ ખીલ્યા છે સૈ ?

દિવસે ફરું બ્હાવરી, મને રાતમાં નીંદર નૈ !

પૂછવા  આવ્યો રાજ-દરોગો આંખમાં ધરી ચીડ,

ગામ છે ઉજ્જડ, કેમ છે તારા ઘરની ઉપર તીડ?

હું ભોળી કંઈ કંઈબોલતા તૂટયા વનના બધા નીડ,

એટલામાં તો માણસો થયા ઘાસનું લીલું બીડ.

મેં કહયું : હું નદીએ ન્હાંતાં માછલી મરી ગૈ !

કોણ જાણે ક્યાં યોગમાં આવા ફૂલ ખીલ્યા છે સૈ ?

દિવસે ફરું બ્હાવરી, મને રાતમાં નીંદર નૈ !

-વિરુ પુરોહિત

અહીં સાદગીનું નામ એક મીરાં -દિલીપ રાવલ

રાધાએ સેંથીમાં મોતી ટાંક્યાને

કઈક ચૂંદડીએ ટાંક્યા છે હીરા 

અહીં સાદગીનું નામ એક મીરાં

રાધાને વ્હાલા છે અંગઅંગ ચીર

અને અનહદ આભૂષણની માયા

ગોકુળમાં ઘેર ઘેર વટલાયું નામ

હવે સંકોરી લેવી છે કાયા.

મેવાળી વાત તમે માંડો તો મીરાએ

માંગ્યા છે શ્વેત શ્વેત લીરા

અહીં સાદગીનું નામ એક મીરાં.

રાધાની ઓઢણીયે સોનેરી તાર

અને મીરાંને હાથ એક તારો 

તાર -તાર સાથ એક વાતનો વિવાદ

બોલ શ્યામ હવે તારો કે મારો.

સૌના છે શ્યામ વાત જાણ્યાની બાદ

પડે હૈયામાં ગમતીલા ચીરા

અહીં સાદગીનું નામ એક મીરાં 

                   

                                   -દિલીપ રાવલ
                       

ભૂલી જા - મનોજ ખંડેરિયા

દુઃખ ભૂલી જા, દીવાલ ભૂલી જા,

થઇ જશે તું ય ન્યાલ, ભૂલી જા.

      જીવ કર મા ધમાલ ભૂલીજા

      એનો ક્યાં છે નિકાલ, ભૂલી જા

જો સુખી થઇ જવું હો તારે તો

જે થતા તે સવાલ, ભૂલી જા

     મૌનરહી મિત્રતાનું ગૌરવ કર

     કોણે ચાલી'તી ચાલ, ભૂલી જા

રાખ મા યાદ ઘા કોણે કર્યો

તું બન્યો કોની ઢાલ, ભૂલી જા.

     ઘેર જઈ ધોઈ નાખ પહેરણ તું

     કોણે છાંટ્યો ગુલાબ, ભૂલી જા.

રાસ તારે નીરખવો હોય ખરો

કર બળ્યો કે મશાલ ભૂલી જા.

                            

                      -મનોજ ખંડેરિયા
બે લખી ગઝલ મોથ શું મારી
તારી ક્યાં છે કમાલ, ભૂલી જા.

હું તને જાણું છુ - રાજેશ પંડ્યા

હું તને જાણું છુ

જે શિલા પર હું બેઠો છું

તેના કેટલાય પળ ઊંડે

તું વહે છે.

હવાની લ્હેરખી જરીક અડે છે મને

ત્યારે જળમાં પાની બોળી 

બેઠો હોઉં એમ લાગે છે.

પાનીને ઝાડનું પ્રતિબિંબ અડે છે

અને હું તને

ધીરે ધીરેમૂળ ફેલાવતી જોઉં છું.

આખી બપોર..

પછી તો થળ પર નિશાની કરી હું

ચાલ્યો જાઉં છું દૂર દૂર...

દિવસોનાદિવસો વીતી જાય છે.

પૃથ્વીની પરિક્રમા કરી હું પાછો આવું છું.

કોઈ ધૂસર સાંજે,

ફળમાં રસ ભરાયો હશે એમ જાણી

હું ચાંચ ભરી ભરી પીઉ છું

ને પરપોટે પરપોટા થાય છે 

પરપોટે પરપોટેશિલાઓ તૂટતી જાય છે.

('પૃથ્વીના આ છેડે')

         - રાજેશ પંડ્યા

અનામી

કયારેક હતાશ થઇ જવાય ત્યારે

          કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

વિચારોનું તુમુલ યુદ્ધ જામે ત્યારે

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

 તૂટ્યો ન તૂટે એવો કંટાળો આવે ત્યારે

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

ઘનઘોર  મૂંઝવણ જન્મે ત્યારે 

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

નિર્ણય  લેવો જ પડે એવી કટોકટી સર્જાય ત્યારે 

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

અચાનક  મન એકલું જ પડી જાય ત્યારે 

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

વ્યવહારિક  ધર્મસંકટની પળોમાં

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

ગુસ્સે  થઇ ગયા પછી ઠંડી પડેલી ક્ષણોમાં

            કોણ યાદ આવે ?

                  તું.

જાણે  છે કેમ?

તું જ છે આ બધી પરિસ્થિતિનો ઉકેલ.

દિલીપ પરીખ

કાગળમાં તારી યાદના કિસ્સાઓ લખ મને,

જો શક્ય હોય તો પ્રેમના ટહુકાઓ લખ મને.

     તારા વિના અહીં તો છે ફક્ત ધુમ્મસ બધે 

     તારી ગલી કેવા છે તડકાઓ લખ મને.

અકળાઈ જાઉં એવા અબોલા ન રાખ તું

તારા જ અક્ષરો વડે ઝઘડાઓ લખ મને.

      કોઈ મને બીજા તો ચહેરા નહીં મળે

      અમથા જ તારે હાથે દિલાસાઓ લખ મને.

મારા જીવનનો પંથ હજુ તો અજાણ છે.

ક્યાં ક્યાંપડ્યા છે તારા એ પગલાઓ લખ મને.

           

                                               -દિલીપ પરીખ

વિપીન પરીખ

એકસાંજે 

ટ્રેનના ચાલ્યા ગયા પછી

રેલ્વેના પાટા અરસપરસ પૂછતા હતા:

"બે માણસને એકબીજાથી દૂર જવા માટે 

કેટલું Distance જોઈએ?"

- વિપીન પરીખ

અનિલ જોષી - સમી સાંજ નો ઢોલ ઢબૂકતો ...

સમી સાંજનો ઢોલ ઢબૂકતો જાન ઊઘલતી મ્હાલે 

કેસરિયાળો  સાફો ઘરનું ફળિયું લઇ ને ચાલે.

           પાદર બેસી ફફડી ઊઠતી 

                           ઘરચોળાની ભાત.

           ડૂસકે ડૂસકે હડસેલાતી

                            બાળપણની વાત.

          પૈડું સિંચતા રસ્તો આખો,

                           કોલાહલમાં ખૂંપે                  

          શૈશવથી ચીતરેલી શેરી

                           સૂનકારમાં ડૂબે.

જાન વળાવી પાછો વળતો

                        દીવડો  થર થર કંપે

ખડકી પાસે ઊભો રહીને 

                        અજવાળાને ઝંખે.

સમી સાંજનો ઢોલ ઢબૂકતો જાન ઊઘલતી મ્હાલે 

કેસરિયાળો  સાફો ઘરનું ફળિયું લઇ ને ચાલે.

                                                               -અનિલ જોષી

કવિતાએ શું કરવાનું હોય? રમેશ પારેખ

કવિતા,
શિયાળુ રાત્રિએ તાપણું પેટાવે,
ઝાડને ગળચટ્ટી છાયડી પાડતા

શીખવે ઉનાળામાં,
ચોમાસામાં કહે વરસાદને -
ખાબકી પડ !

શું  શું બનવાનું હોય કવિતાએ?
કાચ સાંધવાનું રેણ ?
ભૂખ્યાનું અન્ન ?
અનિંદ્રાના દરદીની ઊંઘ?
સૈનિકના ઘાવ પર પાટો?
હા !

શિશુના કલશોરનો ઉત્સવ ઉજવવાનો હોય,
ચુંબન તરસ્યાં ફૂલો માંટે પતંગિયાં બનવાનું હોય,
માતાનાં સ્તનમાં દૂધ બનવાનું હોય,
શયનખંડના શુષ્ક એકાંતમાં
મધુર ઐક્ય રચવાનું હોય કવિતાએ.

કવિતાએ શું કરવાનું હોય?
જ્યાં ઈશ્વરના હાથ ન પહોંચે
ત્યાં પહોચવાનું હોય કવિતાએ.

- એ બધું તો ખરું જ,
પણ સૌથી મોટું કામ એ કે,
તેણે આખું ગામ ઊંઘતું હોય ત્યારે
જગાડવાનો હોય કવિને.

અમે તમારી વાંસળીઓ - સુરેશ દલાલ

અમે તમારી વાંસળીઓ ને તમે અમારા સૂર : શ્યામ ! ઓ સાંવરીયા ! 
અમે તમારી પાસે ને નહી તમે શ્વાસથી દૂર : શ્યામ ! ઓ સાંવરીયા ! 


અમે તમારા મોરપિચ્છમાં રેશમ જેવો રંગ :
તમે અમારે માથે છલકો : યમુનાનો આનંદ.
જનમજનમને ઘાટ તમારી શરદપૂનમનું પૂર;


 શ્યામ ! ઓ સાંવરીયા ! 


અમે તમારો પંથ : પંથ પર પગલીઓ છે પાવન:
મોહનનું આ રૂપ નિરાળું રમતું રહે સનાતન,
નહીં અવરની આવનજાવન : હૈયું માધવપુર ! 


શ્યામ ! ઓ સાંવરીયા ! 

- ને તમે યાદ આવ્યાં. હરીન્દ્ર દવે

પાન લીલું જોયું ને તમે યાદ આવ્યાં,
જાણે મોસમનો પહેલો વરસાદ ઝીલ્યો રામ,
એક તરણું કોળ્યું ને તમે યાદ આવ્યાં.

ક્યાંક પંખી ટહુક્યું ને તમે યાદ આવ્યાં,
જાણે શ્રાવણના આભમાં ઉધાડ થયો રામ,
એક તારો ટમક્યો ને તમે યાદ આવ્યાં.

જરા ગાગર ઝલકી ને તમે યાદ આવ્યાં,
જાણે કાંઠા તોડે છે કોઈ મહેરામણ રામ,
સ્હેજ ચાંદની છલકી ને તમે યાદ આવ્યાં.

કોઈ ઠાલું મલક્યું ને તમે યાદ આવ્યાં,
જાણે કાનુડાના મુખમાં બ્રહ્માંડ દીઠું રામ,
કોઈ આંખે વળગ્યું ને તમે યાદ આવ્યાં.

કોઈ આંગણ અટક્યું ને તમે યાદ આવ્યાં,
જાણે પગરવની દુનિયામાં શોર થયો રામ,
એક પગલું ઉપડ્યું ને તમે યાદ આવ્યાં.

વ્હાલબાવરીનું ગીત

સાંવરિયો રે મારો સાંવરિયો
હું તો ખોબો માગું ને દઈ દ્યૈ દરિયો !

મને પૂછો કે ઘર મારું કેવડું
મારા વાલમજી બાથ ભરે એવડું

કોઈ હીરા જુવે તો કોઈ મોતી
મારી આંખો તો છેલજીને જોતી
જોતી રે રંગ કેસરિયો રે રંગ કેસરિયો

જાણે અત્તર ઢોળાયું રૂમાલમાં
એવી લથબથ ભીંજાણી હું વ્હાલમાં

મારા વાલમનું નામ મારું નાણું
મારા મનનું ગુલાલ જેવું ગાણું
જાણું કે એણે ખાલી ઘડામાં ટહુકો ભરીયો !
-રમેશ પારેખ 

ભગવતીકુમાર શર્મા

અક્ષરબક્ષર, કાગળબાગળ, શબ્દોબબ્દો,
પરપોટેબરપોટે ક્યાંથી દરિયોબરિયો ?

કલમબલમ ને ગઝલબઝલ સૌ અગડમ બગડમ,
અર્થબર્થ સૌ વ્યર્થ, ભાવ તો ડોબોબોબો.

માઈકબાઈક ને અચ્છાબચ્છા, તાળીબાળી,
ગો ટુ હેલ આ કીર્તિબીર્તિ મોભોબોભો.

ટ્રાફિકબ્રાફિક, હોર્નબોર્ન ને સિગ્નલબિગ્નલ,
ઈસુબિસુનાં ઘેટાંને પર જડેબડે નહી રસ્તોબસ્તો.

સૂરજબૂરજ ને કિરણબિરણ સૌ અટકાયતમાં,
ચકમકબકમકથી પડશે નહિ તડકોબડકો.

ચશ્માબશ્મા કાચબાચમાં તિરાડ ત્રણસો,
વાંકોચૂકો, ભાંગ્યોતૂટ્યો ચહેરોબહેરો.

શ્વાસબાસમાં વાસ ભૂંજાતા માંસની આવે,
સમયબમયનો ખાધોબાધો ફટકોબટકો.

મનોજ ખંડેરીયા

બધાનો હોઈ શકે, સત્યનો વિકલ્પ નથી
ગ્રહોની વાત નથી, સૂર્યનો વિકલ્પ નથી
હજારો મળશે મયૂરાસનો કે સિંહાસન
નયનનાં આંસુજડિત તખ્તનો વિકલ્પ નથી
લડી જ લેવું રહ્યું મારી સાથે ખુદ મારે
હવે તો દોસ્ત, આ સંઘર્ષનો વિકલ્પ નથી
કપાય કે ન બળે, ના ભીનો યા થાય જૂનો
કવિનો શબ્દ છે, એ શબ્દનો વિકલ્પ નથી
પ્રવાહી અન્ય ન ચાલે ગઝલની રગેરગમાં
જરૂરી રક્ત છે ને રક્તનો વિકલ્પ નથી